سه دیدار

یک عاشقانه آرام رو خیلی هامون خوندیم و دوستش داشتیم.

مردی در تبعید ابدی ،بار دیگر شهری که دوست می‌داشتم ، ابن مشغله و ابوالمشاغل ، چهل نامهٔ کوتاه به همسرم و با سرودخوان جنگ، در خطهٔ نام و ننگ رو هم .

نادر ابراهیمی از همون یک عاشقانه ی آرام شد یکی از نویسندگان محبوب من . کتابهایی ازش رو خوندم و خوندم و لذت بردم تا رسیدم به یه اسم :

سه دیدار با مردی که از فراسوی باور ما می‌آمد

شنیدم درباره ی امام خمینیه (به قول نادر ابراهیمی مردی که بی پروایی شگفت انگیز را در جوار تفکر متعالی ، قدرت پیش بینی حوادث، عشق پاک ، شعر لطیف ، عرفان ناب، سرسختی و یک دندگی ، فلسفه ی دو جهانی، سازش ناپذیری خدشه ناپذیر ، استحکام مغلوب کننده ، ملایمت عاطفی و توکل خیال انگیز در اختیار داشت )

و فکر کردم لابد نادر ابراهیمی سه بار با امام ملاقات داشته و از اون دیدارها نوشته . سالها پی پیدا کردنش بودم . گفته میشد که سه جلده و من منتظر بودم هر سه رو یه جا بگیرم و بخونم اما ...

اما فهمیدم از جلد سوم هیچ خبری نیست . پس من به همان دو جلد اکتفا کردم و اردیبهشت 97 از نمایشگاه کتاب چاپ نهمشون رو از انتشارات سوره مهر خریدم . همینطور تو کتابخونه جلوی چشمام بودن و نمیشد برم سراغشون . مسائلی پیش اومد که یا خوندن کتابهایی که خریده بودم ممکن نشد و یا نوشتن درباره شون ...

سه دیدار

با مردی که از فراسوی باور ما می‌آمد

جلد اول: رجعت به ریشه ها

جلد دوم: در میانه ی میدان

کتاب به سه بخش کلی تقسیم میشه که چون تار و پود یکی درمیان قرار گرفته اند  . یک بخش درباره ی زندگی امام خمینی و بخش دیگه درباره ی پیری که از دریا بیرون میاد و به سوی کلبه ی راوی میره. راوی که مراد خودش رو پیدا می کنه از پیِ پیر راه می افته و در راه کسان دیگه ای بهشون اضافه میشن و در راه، پیر به سوالات و شبهات خداشناسی جمع جواب میده . و بخشی هم به ملاقات های امام با مدرس و کاشانی و ...

دیدار اول:

کتاب با بیرون آمدن مردی از دریا آغاز می شود . مرد وارد کلبه ی راوی میشود و به او که از پنجره ی کلبه اش دریا را تماشا می کرد می گوید:

مردم حقیر را که خرسندانه از دریچه های محقر به جهان می نگرند دوست نمی دارم.

راوی ،نخستین مرید مرد میشود. مردی که

در عصر تازگی های بیهوده ،چنته اش از کلام تازه یکسره خالی ست . چرا که جملگیِ تازگی های نابِ به کار آمدنیِ رستگارکننده ، در گذشته ها جا مانده است .

در طی این سفر افرادی با سوالها و شبهاتی بسیار به جمع اضافه می شوند :

انکار محض خدا - اراده و اختیار -اعتراض به خدا -

شما انکارگران دائما به خود حق می دهید که مصلحت خدا را تشخیص بدهید و بگویید که خدا حق بود که چنین می کرد و چنین نمی کرد چنین می آفرید و چنین نمی آفرید چنین کند و چنین نکند اما زمانی که ما از مصلحت خدا سخن می گوییم سخت دلگیر می شوید و ناله سر می دهید که شما هر جا درمانده می شوید به مصلحت خدا حواله می دهید .

اگر خدایی باشد _ آن گونه که ما معتقدیم که هست و ما معتقدیم که مطلق دانایی است و مطلق خیرخواهی _ خوب چرا چنین خدایی نباید مطلق مصلحت اندیشی هم باشد؟ و اگر می پذیرید که باشد چرا این همه از مصلحت اندیشی های او _ که ما را دلگرم و امیدوار و آرام می کند_ شکایت می کنید؟

و پاسخ به این پرسش قدیمی که آیا به راستی اعتقاد به دین همان اعتقاد به خداوندگار است و لاجرم هر مؤمنی را دینی درست باید ، با انواع مراسم و آداب آن دین؟

حرف متولیان دین و متولی نمایان و لزوم هماهنگی و همصدایی و هم امیدی دینداران . بحث دین فردی و جمعی که "دین آداب تفکر جمعی ست".

اگر تک تک آدمها بخواهند خدایشان را در تنهایی خویش بخواهند و به این خواستن مؤمن باشند ، ما جهانی خواهیم داشت که جملگی آدم ها در آن غریب اند ، و در این غربت ، هیچ امیدی به وصل جمعی نیست . چرا که رسیدن، ماحصل حرکتی است گروهی _ هر چند که هر حرکت گروهی ، ناگزیر ، سرگروهی می خواهد ... حالیا از حال تا همیشه به خاطر داشته باشید که شیطان آن زورگرای استبدادپرستِ شرطلبِ توزیع کننده ی فساد و تباهی ، انسان های تنها را آسان تر از انسان های در جمع می تواند بفریبد ، جذب خویش کند ، به اجرای نیات خود وادارد و به نابودی بکشاند.

انسان تنها حتی اگر مؤمن و خداترس باشد ، وسوسه پذیر است و دمادم در مخاطره ی سقوط .

دیدار دوم:

صاحبه بانو از صدر اتاق بانگ برداشت : روح الله!

روح الله به اطاعت دوان آمد _ بغض کرده ، تلخ روی و اخم آلود.

_ باز چه شده برادرزاده؟

_عمه جان! عبدالله به جواد زور می گوید .

_ جواد زور نشنود برادرزاده! این که کاری ندارد .

_ نمی شود. عبدالله جواد را می زند . بد میزند .

قصه از همین جا شروع میشه . ظلم خانزاده ای به پسر رعیت .و عمه به روحی میگه: بالاخره یک روز باید امتحان کنی . نه؟ یک روز باید از جواد که لاغر است و ضعیف دفاع کنی . نباید؟

روحی 9ساله میره سراغ عبدالله ...

روحی کوچکی که یتیمی به او آموخته بود چندان که باید و دل می طلبد کودکی نکند .

روحی کوچکی که پدر ندیده بود ولی مغز کوچکش را سوالی بزرگ پر کرده بود . گلوله مغز پدرش را نشانه رفته بود یا قلبش را ! پدری که خان بود و خصلت خانی نداشت . از تبار عالمان دین بود و امام جماعت و سنگ صبور و پناه مردمش و اهل تفنگ و دادستانی.

قصه به گذشته های دور می رود به سید حسین نیشابوری ، مجتهد و امام جمعه روستای سیدآباد یا صیدآباد که در نیشابور مقام و منزلتی داشت  و عزت و احترامی . سید حسین با حاکم فاسد نیشابور در می افتد و مدتها در خراسان آوارگی می کشد و بعد به دعوت یک بازرگان مسلمان مقیم هندوستان مهاجرت می کند به شهر لک ناهو یا لَک نَهو در کشمیر هند و میشود سیدحسین لک ناهویی و میشود تاجر و امام جماعت . از سیدحسین جز ثروت کلان و نام نیک ،پسری می ماند به نام دین علی شاه یا سید دین علی که راه پدر رفته و بعدها شبی به خنجر بی دینان تکه پاره و شهید میشود .  از دین علی شاه پسری می ماند احمد نام ، حجت الحق سید احمد موسوی.

تاجری ایرانی به اسم یوسف خان کمره یی به هندوستان می رود و مجذوب صدای اذان ملای جوان شاعر میشود. او یاد وطن را در سیداحمد بیدار میکند . یوسف خان سید احمد را به نجف و کربلا میبرد و سپس به خمین .

در خمین سید احمد عاشق خواهر یوسف خان میشود ، چه خاطرخواهی غریبی.

آخر ملای سربه راه اهل عبادت که هر روز برای بانویش یک شاخه گل محمدی نمی برد . می برد؟ ملا که برای بانویش انگشتر طلا نمی خرد . می خرد؟ ملا که رنگ پارچه ی پیراهن بانویش را پسند نمی کند . می کند؟...

آقا! ملای مؤمن خداترس ، وقت وضو گرفتن _ که فقط باید به فکر خدا باشد _ که نمی آید با صدای بلند بپرسد : خانم خانم ها ! وضویت را گرفته یی؟ و وقت نماز که نمی پرسد : خانم خانم ها ! نمازت را خوانده ای؟ و وقت قرآن خواندن که ابتدا نمی رود سر وقت همسرش تا بپرسد: خانم خانم ها! با من یک سوره نمی خوانی؟ و وقت انداختن عبا بر دوش ، نمی چرخد و نمی گوید : خانم خانم ها! عبایم مرتب است؟ خودم روبه راهم؟ این عطر که زده ام عطر خوش بویی است؟

حکایت غریبِ دوست داشتنی که عوام زیرلب به آن "عشق" می گفتند .

پسر سیداحمد ، سید مصطفی بود . پیشنماز و مجتهد و دستگیر دردمندان بود و با ثروت و مکنت و تفنگ و مرید . سید احمد سه پسر داشت مرتضی ، نورالدین و روح الله

و صاحبه بانو شیرزن خمین و مربی زندگی روحی، بعد از از دست دادن همسرش به خانه ی سیدمصطفی آمده بود .

بعد از شهادت سیدمصطفی به توطئه ی خانی و تفنگ اوباش ،همین عمه ی عالمه به خونخواهی برادر قشون کشی میکنه و قاتلان برادر رو به نکبت و فلاکت و چوبه ی دار گرفتار.

قصه ی دره ی گُل زرد و درخت سیبی که عبادتگاه روحیِ کوچک بودند .

و معلمان و ملاهایی که حوصله ی سوالهای بزرگ روحی کوچک را نداشتند و نگرانی مادر و خواهران و برادران برای روحی کوچکی که چون کودکان کودکی نمی کند .

قصه ی ازدواج روحی و سردرد دائمش برای درگیر شدن با ظلم و شقاوت و رذالت و کفر

و جمله ای به یادماندنی :

من بر خلاف گروهی از ملایان امروز ، که ناوابستگی به وطن را اوج اسلام خواهی می دانند ، این وطن را دوست دارم. و بر این اعتقادم که "ایران آرزوی اسلام است " و اسلام اگر برای کشت و کار نیاز به زمین خوبی دارد آن زمین خوب اینجاست . ایران سرزمین اسلام است و ملت ایران ، مسئول اسلام است . ..... خاکی بهتر از ایران، برای باروری ایمان ، خداوند مصلحت ندیده است که موجود باشد ." ایران برای من ، یک موجود الهی ست که بر بال فرشتگان نشسته است " و اراده ی خداوند بر این قرار گرفته که این مملکت پرچم دار اسلام ناب محمدی باشد ...

ملاقات امام با شاه به عنوان نماینده ی آیت الله بروجردی و اعتراض شاه به حاج آقا روح الله که :

رسم است که همه ی مردم ایران با هر مقام و منزلتی بنا به سنت ، مرا " اعلی حضرت" بنامند . شما از چنین رسم متداولی باخبر نیستید؟

_ در نظر ما طلاب حقیر حوزه های علمیه ،"محضر اعلا" تنها و تنها ، محضر ذات حق تبارک و تعالی است ...

نقل عطر ملایم و یقه ی پیراهن وصله خورده اش که عین برف سپید بود ...

قصه سال سیاه مصیبت و اشک ... سال ولگردی وبا در تمامی کوچه باغ های خمین و بخش های بزرگی از سرزمین سراسر درد ایران ... سال رفتن عمه صاحبه و جوانترین خواهر روح الله... سال رفتن مادر ...

و بقیه ی ماجرای "آقا" تا 16 آذر و انتخابات فرمایشی و نوفل لوشاتو و درخت سیبش و هواپیما و نماز و جنگ که به سرعت روایت می شود و ...

بزرگ ترین اجتماعی که از آغاز پیدایی انسان تا این زمان پدید آمده ، بر مرده ی این بزرگ ، نماز می گزارند : اشهد ان لا اله الا الله ...

اینجا دریایی است انگار بی کناره؛ دریایی که تنها قایقِ آن که بر سر دست امواج انسانی می رود ، هم اوست ...

دیدار دوم خیلی زیبا، روان ، شیرین و لطیف روایت شده . قصه گویی نادر ابراهیمی تو دیدار دوم و سوم بیشتر خودش رو نشون میده.

دیدار سوم:

دیدار با آیت الله مدرس و نقل چرایی مخالفتش با جمهوری رضاخانی و دفاع از سلطنت قاجاری ! و قول مدرس که:

من از بد حادثه ی شوم ظهور رضاخان بود که پناهگاه قاجاریان شدم . در جهنم مارهایی هست که انسان از خوف آنها به اژدها پناه می برد . آیا می دانید ؟

این راز زندگی خوف انگیز زندگی سرشار از عذاب و آوارگی آقای مدرس بود.

آقای مدرس قاجاریان را نمی خواست اما در یک آنِ تاریخی مبان بسیار بد و بسیار بسیار بد ناگزیر به انتخاب بود . چرا که اعتقاد داشت تغییر در نظام سلطنتی قاجاری آن زمان معنایش اخلال در مبانی ایمانی و قومی ایرانیان است ...

روح الله جوان بیست و دو ساله تو اون سرمای کشنده ی تهران قبا به خود می پیچید و به خانه ی بدون کلون مدرس پنجاه و شش ساله می رفت زمانی که رضاخان جنگ رو با مدرس علنی کرده بود . روح الله جوان می رفت تا آنچه فکر می کرد درسته رو به مدرسی که مشتاق دیدار ملای جوان بود بگه ...

بعدها ملاقاتهای روح الله جوان با آیت الله کاشانی در پامنار. " نگذارید آقای مصدق شما را بازی بدهد "

قصه ی پر غصه ی آیت الله کاشانی و دشمنی انگلیسی ها با او . و قصه ی فرو رفتن مصدق در بهت ساده لوحی خویش و شکستش .

دیدار سوم که با ملاقات های امام با مدرس و گفتگوهاشون شروع میشه برای من خیلی جذاب بود . قصه ی مدرس و رضاخان و مصدق و آیت الله کاشانی خیلی تفکر و تأمل برانگیزه .

***

پ ن: به نظرم میشه از دیدار اول فاکتور گرفت و از خوندن دیدار دوم و سوم لذت بیشتری برد . به شخصه دیدار اول رو خیلی دوست نداشتم و به نظرم خیلی با دو بخش دیگه جفت و جور نبود ...